โรคสมองเมา
แม้เหตุการณ์แผ่นดินไหวในประเทศพม่า เมื่อวันที่ 28 มีนาคม 2568 ซึ่งส่งแรงสั่นสะเทือนเข้ามายังประเทศไทยโดยเฉพาะในเขตกรุงเทพมหานคร จะสงบลงไปแล้ว แต่ผลกระทบยังคงอยู่กับผู้คนในหลายมิติ ไม่เพียงแต่ความเสียหายต่อโครงสร้างอาคารหรือทรัพย์สินเท่านั้น แต่ยังมีผลกระทบทางจิตใจและสุขภาพที่อาจเกิดขึ้นตามมา โดยผลกระทบเหล่านี้อาจไม่ได้อยู่ในรูปของการบาดเจ็บ หรือมีแผลภายนอก หากแต่อยู่ในจิตใจของผู้รอดชีวิต
หนึ่งในภาวะที่กำลังได้รับความสนใจจากวงการแพทย์และจิตวิทยาคือ ‘โรคสมองเมา’ หรือที่ต่างประเทศเรียกกันว่า Earthquake Drunk ซึ่งเป็นกลุ่มอาการผิดปกติที่เกิดขึ้นหลังจากผ่านเหตุการณ์แผ่นดินไหวรุนแรง ส่งผลให้สมอง , ระบบทรงตัว และความรู้สึกภายในร่างกายทำงานผิดเพี้ยนไปชั่วคราว จนอาจส่งผลกระทบต่อการดำเนินชีวิตประจำวันอย่างรุนแรงได้ บทความนี้จะพาคุณไปรู้จักโรคสมองเมาแผ่นดินไหว พร้อมวิธีสังเกต การป้องกัน และการดูแลตัวเอง
1.โรคสมองเมาคืออะไร? (Earthquake Drunk)
โรคสมองเมา (ที่เกิดจากภาวะแผ่นดินไหว) หรือที่มีชื่อเรียกทางการแพทย์ว่า Post-Earthquake Dizziness Syndrome หรือในบางกรณีอาจจัดอยู่ในกลุ่มอาการ Mal de Débarquement Syndrome (MdDS) เป็นภาวะที่ผู้ป่วยรู้สึกเหมือนตัวเองยังอยู่ท่ามกลางการเคลื่อนไหวหรือแรงสั่นไหว หรือที่เรียกว่า จิชิน-โยอิ ในภาษาญี่ปุ่น โดยเกิดจากการรบกวนของระบบประสาทการทรงตัว (vestibular system) ซึ่งเป็นส่วนการควบคุมความสมดุลของร่างกาย ทำให้สมองยังคงรับรู้ถึงแรงสั่นสะเทือนแม้สิ่งแวดล้อมจะกลับสู่ปกติ ซึ่งความผิดปกติของระบบทรงตัวส่วนใหญ่จะมีต้นกำเนิดมาจาก สมอง หรือหูชั้นใน
ภาวะนี้มีความคล้ายคลึงกับอาการเมาเรือหรือเวียนหัวจากหูชั้นในเสียสมดุล หรือที่คนไทยรู้จักกันในชื่อของ ‘บ้านหมุน’ แต่สิ่งที่ทำให้แตกต่างคือ ผู้ป่วยไม่ได้สัมผัสกับการเดินทางทางน้ำหรือการเคลื่อนไหวแบบเดิม แต่เกิดจากการประสบกับแรงสั่นสะเทือนของแผ่นดินไหวและผลกระทบของแรงสั่นนั้นยังฝังอยู่ในระบบประสาทของร่างกาย
ระยะเวลาที่อาการทางร่างกายแสดงออกมาอาจแตกต่างกันไปในแต่ละบุคคล สำหรับบางคน ความรู้สึกเวียนศีรษะหรือโคลงเคลงจะค่อย ๆ ทุเลาลงภายในไม่กี่นาทีหรือชั่วโมง เมื่อร่างกายสามารถปรับสมดุลกลับมาได้ อย่างไรก็ตามข้อมูลจากเหตุการณ์แผ่นดินไหวครั้งใหญ่ เช่น แผ่นดินไหวโทโฮกุ ปี 2011 ที่ญี่ปุ่น (ขนาด 9.0 ริกเตอร์) เผยว่า ผู้ประสบภัยบางส่วนยังคงเผชิญกับปัญหาเรื่องการทรงตัวอย่างต่อเนื่องนานเป็นสัปดาห์หรือแม้กระทั่งหลายเดือน การศึกษาในพื้นที่พบว่าผู้ป่วยเกือบครึ่งของผู้ตอบแบบสอบถามระบุว่า พวกเขายังคงรู้สึกโคลงเคลงคล้ายกำลังถูกเคลื่อนไหวทั้งที่อยู่ในสภาพแวดล้อมปกติ เป็นอาการที่เกิดขึ้นในช่วงเวลาหลายสัปดาห์หลังจากแผ่นดินไหว
2. สาเหตุของโรคสมองเมา
โรคสมองเมาอาจเกิดจากหลายปัจจัยร่วมกัน โดยมีปัจจัยหลักดังนี้
1. ความผิดปกติของระบบทรงตัวในหูชั้นใน (Vestibular System)
แรงสั่นสะเทือนต่อเนื่องระหว่างแผ่นดินไหวทำให้หูชั้นในที่มีหน้าที่ควบคุมการทรงตัวส่งสัญญาณผิดเพี้ยนไปยังสมองแม้เมื่อเหตุการณ์หยุดแล้ว ระบบสมดุลยังไม่สามารถฟื้นกลับมาได้ในทันที
2. การตอบสนองของสมองต่อแรงกระตุ้นที่รุนแรง
สมองส่วนที่เกี่ยวข้องกับการรับรู้การเคลื่อนไหว เช่น cerebellum และระบบประสาทอัตโนมัติ อาจเกิด ‘ภาวะลวง’ ว่ายังมีการเคลื่อนไหวอยู่ ทำให้รู้สึกเหมือนพื้นยังสั่น หรือร่างกายยังโคลงเคลง
3. ความเครียดหลังเหตุการณ์สะเทือนขวัญ (PTSD)
ผู้ที่ผ่านเหตุการณ์แผ่นดินไหวรุนแรงมักเกิดภาวะเครียดเรื้อรังหรือหวาดระแวง ทำให้สมองตอบสนองเกินจริงต่อสิ่งเร้าเล็กน้อย เช่น รถวิ่งผ่าน หรือเสียงสั่นของลิฟต์
4. การเผชิญกับแรงสั่นสะเทือนอย่างต่อเนื่อง
เป็นไปได้ว่าสมองอาจจดจำการสั่นสะเทือนเพิ่มขึ้น เนื่องเพราะหลังจากที่เกิดแผ่นดินไหวมักจะมีภาวะอาฟเตอร์ช็อก เกิดขึ้นซ้ำ
3. อาการของโรคสมองเมา
อาการของโรคสมองเมาอาจหลากหลายและไม่จำเป็นต้องเกิดขึ้นพร้อมกัน ได้แก่
- รู้สึกเหมือนพื้นยังสั่น หรือมีการเคลื่อนไหวตลอดเวลา
- เดินไม่ตรง โคลงเคลง เหมือนเมา
- เวียนศีรษะ คลื่นไส้ โดยไม่มีโรคทางหูหรือโรคประสาทอื่น ๆ
- อ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย
- สมาธิสั้น หรือจดจำสิ่งต่าง ๆ ได้ยาก
- มีอาการวิตกกังวล หงุดหงิดง่าย
- หลับยาก ฝันร้าย หรือสะดุ้งตื่นกลางดึก
- บางรายอาจมีอาการต่อเนื่องเป็นสัปดาห์ หรือยาวนานถึงหลายเดือน หากไม่ได้รับการดูแลอย่างถูกต้อง
อาการเหล่านี้อาจเกิดขึ้นทันทีหลังเหตุการณ์ หรือภายในไม่กี่วันหลังแผ่นดินไหว และมักหายได้เองในระยะเวลาสั้น ๆ แต่บางรายอาจมีอาการต่อเนื่องนานหลายวันหรือหลายสัปดาห์
4. ผลกระทบของโรคสมองเมาต่อชีวิตประจำวัน
โรคสมองเมาอาจดูเหมือนไม่รุนแรงในแง่ของสภาพร่างกาย แต่ส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิต อย่างมีนัยสำคัญ เช่น
- เสียสมาธิในการทำงานหรือเรียนหนังสือ เนื่องจากอาการมึนหัวหรือง่วงตลอดเวลา
- หลีกเลี่ยงการขึ้นลิฟต์ เดินทาง หรือเข้าอาคารสูง เพราะกลัวว่าจะเกิดแผ่นดินไหวซ้ำ
- ปัญหาทางจิตใจ เช่น วิตกกังวลเรื้อรัง ซึมเศร้า หรือกลัวที่แคบ
- กระทบต่อความสัมพันธ์ในครอบครัว เพราะคนรอบข้างไม่เข้าใจอาการ ทำให้ผู้ป่วยรู้สึกโดดเดี่ยว
5. วิธีสังเกตโรคสมองเมา
คุณสามารถสังเกตตัวเองหรือคนใกล้ตัวได้โดยใช้คำถามง่าย ๆ ดังนี้
- หลังแผ่นดินไหวผ่านไปแล้ว ยังรู้สึกว่าพื้นสั่นหรือไม่?
- เวลานั่งเฉย ๆ ยังรู้สึกโคลงเคลง?
- เดินแล้วรู้สึกเหมือนตัวเบา หรือไม่มั่นคง?
- รู้สึกเหนื่อยง่าย ไม่มีแรง ทั้งที่นอนเพียงพอ?
- รู้สึกกลัวหรือระแวงว่าจะเกิดแผ่นดินไหวอีก?
หากคำตอบ ใช่ มากกว่า 3 ข้อ ควรรีบปรึกษาแพทย์หรือจิตแพทย์ เพื่อประเมินภาวะสมองเมาหลังเหตุการณ์แผ่นดินไหว
6. วิธีป้องกันโรคสมองเมา
แม้ว่าแผ่นดินไหวจะเป็นภัยธรรมชาติที่ไม่สามารถหลีกเลี่ยงได้ แต่เราสามารถลดความเสี่ยงในการเกิดโรคสมองเมาได้ด้วยวิธีต่อไปนี้
1. ดูแลสุขภาพหูชั้นใน
หมั่นออกกำลังกายแบบเบา ๆ เช่น เดินเร็ว หรือโยคะ เพื่อช่วยกระตุ้นระบบทรงตัว
2. ปรับสภาพจิตใจหลังเหตุการณ์
ฝึกสมาธิ นั่งเงียบ ๆ หรือฝึกหายใจเข้า-ออกอย่างช้า ๆ ทุกวัน เพื่อลดความตึงเครียดที่สมองสะสมไว้
3. ปรึกษาผู้เชี่ยวชาญ
หากมีอาการเวียนหัว หรือรู้สึกไม่มั่นคงต่อเนื่องเกิน 7 วัน ควรเข้ารับการตรวจจากแพทย์เวชศาสตร์ฟื้นฟู หู คอ จมูก หรือจิตแพทย์
4. ฝึกสมองและการทรงตัวด้วยกิจกรรมเฉพาะทาง
การฝึกสมดุล เช่น การยืนขาเดียว ปั่นจักรยาน หรือทำกายภาพบำบัด จะช่วยให้สมองเรียนรู้ใหม่ได้เร็วขึ้น
แม้แผ่นดินไหวจะผ่านพ้นไปแล้ว แต่ภาวะโรคสมองเมา หรือ Earthquake Drunk ยังคงเป็นผลกระทบที่มองไม่เห็นและอาจฝังอยู่ในระบบประสาทของผู้รอดชีวิตเป็นเวลานาน การเข้าใจและรับมือกับภาวะนี้อย่างถูกต้องไม่เพียงช่วยฟื้นฟูสุขภาพกายและใจของผู้ได้รับผลกระทบ แต่ยังช่วยให้สังคมพร้อมรับมือภัยพิบัติในอนาคตได้ดียิ่งขึ้น หากคุณหรือคนใกล้ตัวมีอาการเหล่านี้ อย่าลังเลที่จะขอคำปรึกษาเพิ่มเติมจากแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพจิต
บทความ โรคเรื้อรังที่พบบ่อยในยุคปัจจุบันเกิดจากอะไร และ ป้องกันอย่างไร
